Sterren: blauwe reus

AL DE WOORDEN TE GEBRUIKEN IN ONDERSTAAND KRUISWOORDRAADSEL STAAN HIER UITGELEGD.


Blauwe reus
Een blauwe reus is een type buitengewoon heldere en hete ster. Een karakteristieke blauwe reus heeft een massa van meer dan 10 maal de zonnemassa en produceert duizenden malen meer energie dan onze zon. Door deze hoge snelheid van de kernfusie in het binnenste van de ster raakt de waterstof relatief snel op, zodat de ster reeds na enkele tientallen miljoenen jaren de hoofdreeks verlaat en op weg gaat om een supernova van het type II te worden. Ter vergelijking: een ster als onze zon heeft een levensduur van vele miljarden jaren. De blauwe kleur wijst op een hoge oppervlaktetemperatuur van 20.000 tot 30.000 Kelvin. Een groot deel van de energie wordt niet uitgezonden in het zichtbare deel van het spectrum, maar in het ultraviolet. Blauwe reuzen zijn veel zeldzamer dan sterren zoals onze zon of de nog kleinere rode dwergen, maar door hun grote lichtkracht kunnen ze nog op afstanden van duizenden lichtjaren met het blote oog worden waargenomen. Onder de zichtbare sterren zijn er daarom niet weinig sterren van dit type. Voorbeelden van blauwe reuzen zijn Rigel, Canopus en Deneb.


Zonnemassa Klik hier.
Kernfusie Klik hier.

Waterstof
Waterstof is het eerste element van het periodiek systeem. Onder normale omstandigheden is het een kleurloos, geurloos en smaakloos gas, gevormd door diatomaire moleculen; H2. Het waterstofatoom, aangeduid als H, bevat een kern met een proton en het bevat één elektron. Het atoomnummer is 1 en de molaire massa is 1,00797 g/mol. Waterstof is één van de belangrijkste onderdelen van water en van alle organische stoffen en het is overal te vinden, niet alleen op Aarde maar ook in de rest van het heelal. Er zijn drie waterstof isotopen: protium, massa 1, te vinden in meer dan 99,98% van de natuur, deuterium, massa 2, in de natuur ongeveer 2% voorkomen; en tritium, massa 3, in de natuur te vinden in kleine hoeveelheden, maar wordt vooral geproduceerd in nucleaire reactoren door de mens.

Toepassingen:
De meest belangrijke toepassing van waterstof is de ammoniak synthese. Waterstof wordt veel gebruikt tijdens brandstofproductie, onder andere tijdens hydrocracking (afbraak van stoffen door waterstof), en tijdens zwavel eliminatie. Grote hoeveelheden waterstof worden verbruikt tijdens katalytische hydrogenatie van onverzadigde plantaardige oliën voor de productie van vaste vetten. Hydrogenatie wordt toegepast tijdens de fabricage van organische producten. Grote hoeveelheden waterstof worden gebruikt als raketbrandstof, in combinatie met zuurstof of fluor, en als raketrotor, roterend onder invloed van nucleaire energie.

Eigenschappen:
Een waterstofmolecuul heeft een molaire massa van 2,01594 g/mol. In gasvorm heeft waterstof een dichtheid van 0,071 g/l bij 0°C en 1 atm. De relatieve dichtheid van waterstof, vergeleken met die van lucht, is 0,0695 g/l. Waterstof is van alle stoffen die wij kennen de meest licht ontvlambare stof. Waterstof is wat beter oplosbaar in organische oplosmiddelen (zoals ethanol) dan in water. Veel metalen absorberen waterstof. Absorptie van waterstof door staal resulteert in broos staal. Dit leidt vaak tot fouten in chemische productieprocessen.
Bij kamertemperatuur is waterstof niet erg reactief, tenzij het is geactiveerd door bijvoorbeeld een passende katalysator. Wanneer de temperatuur hoog is, is waterstof zeer reactief.

Hoewel waterstof over het algemeen diatomair is, zullen de moleculen uiteen vallen in losse atomen bij hoge temperaturen. Waterstofatomen zijn erg reactief, zelfs bij normale temperaturen. Ze reageren met oxiden en chloriden van metalen als zilver (Ag), koper (Cu), lood (Pb), bismut (Bi) en kwik (Hg), zodat de bindingen tussen metalen en zuurstof of chloor loslaten. Het kan zouten, zoals nitraten, nitrieten, natrium (Na) en kaliumcyanide (KCN), reduceren tot een metaalachtige substantie. Waterstof reageert met een aantal elementen, metaal en niet-metaal, zoals natriumhydride (NaH), kaliumhydride (KH), waterstofsulfide (H2S) en fosfine (PH3). Waterstofatomen kunnen met zuurstof reageren tot waterstofperoxide (H2O2). Waterstofatomen reageren met organische stoffen tot een groot aantal verschillende producten. Het kan bijvoorbeeld met etheen (C2H4) reageren tot ethaan (C2H6) en butaan (C4H10). De warmte die vrijkomt tijdens regeneratie van waterstofmoleculen wordt gebruikt om hoge temperaturen te bereiken tijdens laswerkzaamheden.

Waterstof reageert met zuurstof tot water, maar de reactie verloopt erg langzaam onder normale temperaturen. Wanneer de reactie wordt versneld met behulp van een katalysator of een elektrische vonk, vindt deze plaats met explosieve snelheid.
Meer uitleg. Klik hier.


Hoofdreeks Klik hier.
Supernova Klik hier.

Kelvin
De Engelse wis- en natuurkundige William Thomson Lord Kelvin (1824-1907) is de man van het absolute nulpunt, -273,15 graden. Bij de laagst mogelijke temperatuur zijn alle moleculen tot stilstand gekomen. Kelvin ontwikkelde een temperatuurschaal die eenvoudig is om te rekenen door 273 graden op te tellen bij het aantal graden Celsius: 0 graden Celsius komt overeen met 273 graden Kelvin.
Meer uitleg. Klik hier.


Spectrum
Een spectrum van het licht van een hemellichaam toont het licht van het object, gesorteerd naar golflengte (kleur). Een spectrum van zonlicht kan bijvoorbeeld worden verkregen door het licht door een prisma te laten vallen. De regenboog is een voorbeeld van een spectrum; de kleuren worden gescheiden door breking van het licht in waterdruppels. Het spectrum van een ster of sterrenstelsel bevat belangrijke informatie over het object, zoals bijvoorbeeld de (oppervlakte)temperatuur, samenstelling, (rotatie)snelheid, en meer. Voor sterrenkundigen is het spectrum dan ook een essentiëeel hulpmiddel voor het doen van onderzoek. Waargenomen sterren worden geclassificeerd naar hun spectraaltype, dat iets zegt over de evolutiefase van die sterren.
Meer uitleg. Klik hier.


Ultraviolet
Licht dat zó blauw is dat het onzichtbaar is voor mensen. Een band in het electromagnetische spectrum tussen zichtbaar licht en Röntgenstraling. Fotonen in ultraviolet licht zijn energetischer dan fotonen in zichtbaar licht.
Meer uitleg. Klik hier.


Lichtjaar
Eén lichtjaar is de afstand die het licht in één jaar aflegt. Het licht heeft een snelheid van ongeveer 300.000 km/s. In één seconde legt het licht dus 300.000 km af. In één minuut dus 60 x 300.000 = 18 miljoen km. In één uur 60 x 18 miljoen = 1080 miljoen km. In één dag 24 x 1080 miljoen km = ongeveer 26.000 miljoen km. Dat is 26 miljard km. Per jaar legt het licht 365 x 26 miljard = 9500 miljard km af. Ofwel 9,5 biljoen km (9.500.000.000.000)!
Als een raket zó hard zou gaan, zou hij in één jaar 250 miljoen keer om de aarde kunnen vliegen. Of 13 miljoen keer heen en terug naar de maan. Of nog haast 1000 keer heen en terug naar Pluto! De dichtstbijzijnde ster, Proxima Centauri, staat op een af stand van 4,3 lichtjaar. Het licht heeft dus meer dan vier jaar nodig om van die ster naar de Aarde te komen! De Andromedanevel, een naaste buur van ons melkwegstelsel, staat op 2,2 miljoen lichtjaar afstand; het licht dat we van dat stelsel ontvangen, vertrok dus 2,2 miljoen jaar geleden.

Sterrenkundigen werken vaak met een andere afstandsmaat. Dat is de parsec, vaak afgekort tot pc. Eén parsec is gelijk aan 3,26 lichtjaar. Proxima Centauri staat dus op een afstand van 4,3 : 3,26 = 1,32 parsec en de Andromedanevel op 2,2 miljoen gedeeld door 3,26 = 675.000 parsec. Het voordeel van de parsec boven het lichtjaar is dat het een eenheid is waar gemakkelijk voorvoegsels voor geplaatst kunnen worden. Zo kennen we ook nog de kiloparsec. Het voorvoegsel kilo betekent duizend. Eén kilometer is immers duizend meter. Zo is één kiloparsec gelijk aan duizend parsec (dus aan 3260 lichtjaar). Tenslotte kennen we nog de megaparsec. Het voorvoegsel mega betekent miljoen. Eén megaparsec is dus gelijk aan één miljoen parsec en komt overeen met 3.260.000 lichtjaar. Afstanden tot andere sterrenstelsels worden soms in megaparsec opgegeven. Een kiloparsec wordt vaak afgekort tot kpc en een megaparsec tot Mpc. Zoals eerder vermeld staat de Andromedanevel op een afstand van 675.000 parsec. Dat is 675 kpc ofwel 0,675 Mpc
Meer uitleg. Klik hier..


Rigel
Rigel (beta Orionis) is de helderste ster in het sterrenbeeld Orion, Betelgeuze (alpha Orionis) is variabel en maar iets zwakker op zijn maximale helderheid. Rigel is een blauwe superreus, ongeveer 70 maal de diameter van de Zon. Zij maakt deel uit van de groep van sterren die de Orion OBI Associatie vormen en waarvan ook de sterren in de riem van Orion en die rond de Orionnevel deel uitmaken. De naam Rigel is de oorspronkelijke Arabische naam van het sterrenbeeld Orion. De ster staat ook bekend als Algebar en Elgebar.
Meer uitleg. Klik hier.


Canopus
Canopus (alpha Carinae) is de helderste ster in het sterrenbeeld Kiel (Carina). De ster staat ook bekend als Suhel en Suhail. Canopus is na Sirius de helderste ster aan de hemel maar is op noordelijke breedten niet zichtbaar.
Meer uitleg. Klik hier.


Deneb
>Deneb</a (alpha Cygni) is de helderste ster in het sterrenbeeld Zwaan (Cygnus). De ster staat ook bekend als Deneb Cygni, Deneb el Adige, Arided, Aridif, Gallina en Arrioph. Deneb is een van de helderste sterren van de hemel.
Meer uitleg. Klik hier.


Zon Klik hier.
Heelal Klik hier.
Aarde Klik hier.

Zwaartekracht
Zwaartekracht of gravitatie is de kracht die werkt tussen alle dingen die massa hebben. De zwaartekracht is 1 van de 4 fundamentele natuurkrachten, en is de meest belangrijke op astronomische schalen. Zwaartekracht is altijd aantrekkend en nooit afstotend. Dankzij de zwaartekracht zweven wij niet van de Aarde weg, blijft de Aarde bij elkaar, en blijft de Aarde rond de Zon draaien. Mede dankzij de zwaartekracht blijft de Zon schijnen.
Meer uitleg. Klik hier.



Gravitatieconstante. Klik hier.
Sterrenstelsel. Klik hier.
Atoom. Klik hier.
Energie. Klik hier.
IJzer. Klik hier.

Klik op een nummer in het raster om de aanwijzing of aanwijzingen voor dat nummer te zien. Als je vastzit, kun je op "Hint" klikken om een letter te krijgen. Men verliest dan wel punten. Vul het kruiswoordraadsel volledig in en klik vervolgens op de toets "CONTROLEER", om je antwoorden te controleren.

Men kan naargelang de gebruikte browser, de oefening opnieuw maken, door met de rechtermuistoets te klikken op het scherm. Er opent zich een nieuw venster. Als er in dat venster het woord "vernieuwen" staat kan men daar op klikken.
               1     2              
                              
     3             4                
 5                             6    
   7                   8            
              9            10        
                              
11                          12        
                   13             
   14    15                           
                16                
   17                             
         18    19      20     21              
     22                           
                              
              23        24            
   25                       26        
              27                  
28                         29         
                30                
31        32         33                   
34      35         36           37    38          
                              
  39                  40         41       
           42                     
  43          44              45          
                  46              
        47                        
                              
 48         49                        

Horizontaal

1. Scheikundig element met symbool Hg.
3. Een standaard eenheid, gelijk aan de massa van de Zon, die sterrenkundigen gebruiken om de massa van andere objecten in het heelal uit te drukken, zoals van andere sterren en melkwegstelsels.
4. Een scala van opeenvolgende kleuren of geluiden of andere verscheidenheden.
7. Een type buitengewoon heldere en hete ster. Heeft een massa van meer dan 10 maal de zonnemassa en produceert duizenden malen meer energie dan onze Zon.
9. Een negatief geladen elementair deeltje, dat gebonden kan zijn (bijvoorbeeld in een atoom) of zich vrij in de ruimte bevindt.
10. De ster waar de Aarde omheen draait en het helderste object aan de hemel.
11. Een natuurkundige constante die gelijk is aan de kracht in Newton die twee objecten met elk een massa van 1 kilogram, op een afstand van 1 meter op elkaar uitoefenen. Symbool is G.
12. Vanaf de Zon gezien de derde planeet van ons zonnestelsel.
13. Vaak gebruikt in de natuurkunde, gemaakt van een transparant materiaal. In de spectraalanalyse gebruikt om licht van verschillende golflengten in verschillende richtingen af te buigen om zo eenvoudig het spectrum te kunnen bekijken.
15. Het samensmelten van de kernen van verschillende atomen, waarbij een andere, zwaardere kern wordt gevormd.
16. Een anorganische verbinding van stikstof en waterstof met als brutoformule NH3
17. Een scheikundig element met symbool S
21. Een eenwaardig negatief geladen ion (anion) met als brutoformule NO2−.
22. Ander woord voor "harden", een chemisch proces waarbij een onverzadigde binding wordt omgezet in een verzadigde binding door additie van waterstof, bijvoorbeeld een dubbele koolstofbinding (C=C) die wordt omgezet in een verzadigde koolstofbinding (C-C).
23. Ander woord voor "Jager, afkorting Ori" is een opvallend sterrenbeeld aan de hemelequator, liggende tussen rechte klimming 4u40m en 6u35m en tussen declinatie -11º en +23º.
25. Elektromagnetische straling (afgekort UV of uv) net buiten het deel van het spectrum dat met het menselijk oog waarneembaar is.
26. Een schiekundig element met symbool Bi.
27. De helderste ster in het sterrenbeeld Kiel (Carina).
28. De naam voor het symbool: λ van een periodiek verschijnsel is de lengte van een golf. Dat wil zeggen de afstand tussen twee opeenvolgende punten met dezelfde fase, zoals de toppen van een sinusvormige golf.
29. Een verzadigde koolwaterstof. De molecuulformule is C2H6 en de structuurformule is: H3C-CH3
30. De naam voor symbool T of 3H) is een isotoop van waterstof met in de atoomkern een proton en twee neutronen, in plaats van alleen maar een proton.
34. Een band in het Hertzsprung-Russelldiagram waarin de sterren voorkomen die hun energie ontlenen aan de fusie van waterstof tot helium in hun centrum.
36. Een natuurkundige grootheid. De SI-eenheid van energie is joule. Wordt vaak aangeduid als de mogelijkheid om arbeid te verrichten.
37. Andere naam voor "ethylalcohol", in het lab dikwijls afgekort als EtOH, is de bekendste alcohol, aangezien het een vaak gebruikt oplosmiddel is en het de alcohol is die in alcoholische dranken zit.
39. De afstand die licht in vacuüm aflegt in een periode van één jaar volgens de aardse kalender.
40. Andere naam voor de koolwaterstof-verbinding bekend onder de oudere naam ethyleen heeft als structuurformule H2C=CH2.
42. Een verbinding tussen een ander element en zuurstof waarin zuurstof als oxidator optreedt.
43. Een chemisch element met symbool H (La: Hydrogenium) en atoomnummer 1.
45. Van ieder scheikundig element de kleinste nog als zodanig herkenbare bouwsteen.
46. De helderste ster in het sterrenbeeld Orion.
47. Scheikundig element met symbool Na.
48. Scheikundig element met symbool Pb.
49. De helderste ster in het sterrenbeeld Zwaan (Cygnus).

Verticaal

2. Andere naam voor het sterrenbeeld "Carina, afkorting Car". Het is vanaf de breedte van de Benelux niet te zien.
3. Ander woord voor "gravitatie". Is een aantrekkende kracht die twee massa's op elkaar uitoefenen.
4. Het verschijnsel waarbij een ster op spectaculaire wijze explodeert.
5. Een grote verzameling sterren die zich op relatief geringe onderlinge afstand bevinden.
6. Scheikundig element met symbool Ag.
8. Scheikundig element met symbool Cu.
10. Andere naam voor het sterrenbeeld "Cygnus, afkorting Cyg", is een sterrenbeeld aan de noorderhemel.
13. De naam van de meest voorkomende stabiele isotoop van waterstof (1H) heeft slechts één proton en geen neutronen in de kern.
14. Een scheikundig element met symbool Fe (uit het Latijn: ferrum) en atoomnummer 26.
18. De massa van één molecuul van een stof, uitgedrukt in atomaire massa-eenheden (u).
19. Andere naam voor de ster "alpha Orionis", is na Rigel de helderste ster in het sterrenbeeld Orion.
20. De algemene naam van een anion (NO3–) of functionele groep (R-O-NO2) die één stikstofatoom en drie zuurstofatomen bevat.
24. Adere naam voor "fosforwaterstof of waterstoffosfide (PH3)", is een fosforverbinding, een zeer giftig gas dat vaak voor ongediertebestrijding door gassing wordt gebruikt. Het gas zelf is geurloos, kleurloos, brandbaar, en al in vrij lage concentraties dodelijk.
26. De naam voor (C4H10) een koolwaterstof uit de groep alkanen. Bij kamertemperatuur een brandbaar gas dat als brandstof gebruikt wordt. Ook in de chemische industrie heeft het tal van toepassingen. Het wordt gewonnen uit aardolie en aardgas.
31. Verbindingen waarin chloor in de oxidatietoestand -1 voorkomt.
32. Een isotoop van waterstof met als atoomkern een deuteron, d.i. een neutron en een proton, in plaats van alleen maar een proton. In plaats van de gebruikelijke notatie voor isotopen 2H wordt meestal gebruikgemaakt van het symbool D.
33. (Symbool: K) is de eenheid van thermodynamische temperatuur, een van de zeven basiseenheden van het SI.
35. Ander naam voor "soortelijke massa" van een materiaal is in de natuur- en scheikunde een grootheid die uitdrukt hoeveel massa van dat materiaal aanwezig is in een bepaald volume.
38. Ander woord voor "universum" in de astronomie ofwel de "kosmos" in de kosmologie.
41. Een subatomair deeltje met een positieve elektrische lading.
44. Een verschijningsvorm van elektromagnetische straling.