NATUURRAMPEN
AARDBEVINGEN
Er zijn dagelijks ongeveer 8 000 aarbevingen op aarde. De meeste zijn gelukkig zeer zwak en of gebeuren in de ceaanbodem of in dun bevolkte gebieden.
Een aardbeving is het trillen van de ondergrond en de bodem, Een aardbeving ontstaat door plotselinge bewegingen in de aardkorst. De grootste aardbevingen worden veroorzaakt door beweging van de tektonische platen. Sommige platen schuiven zachtjes langs elkaar, maar andere kunnen een grote druk op de gesteenten veroorzaken, zodat deze uiteindelijk breken en langs elkaar schuiven. Hierdoor ontstaan trillingen of schokgolven die door de aarde gaan. Het zijn deze trillingen, ook wel seismische golven genoemd, die een aardbeving veroorzaken. Hoe dichter een plaats op de aardbodem bij de oorsprong (de kern of het epicentrum) van de beving ligt, hoe meer schade er ontstaat. Hoe dichter de kern aan het aardoppervlak ligt, hoe zwaarder de beving is.
Verwoesting na een aardbeving
Breuklijnen en aardbevingen op aarde
Extra uitleg over het begrip aardbeving! Klik hier.
AARDVERSCHUIVINGEN
Aardverschuiving is een gebeurtenis waarbij vele duizenden tonnen aan grond plotseling in beweging komen en (meestal) langs een helling naar beneden vallen of glijden. Een aardverschuiving kan veroorzaakt worden door een aardbeving. Andere mogelijke oorzaken zijn hevige regenval op een door erosie aangetaste heuvel of berghelling. Hierdoor wordt de grond verzadigd met water en verliest zijn samenhang en gaat schuiven. Als de grond met water voor een stroom van modder zorgt, spreekt men van een modderlawine. Als bij de aardverschuiving met name steen in beweging komt, wordt ook wel gesproken van een rotslawine (of steen- of puinlawine). Een bergstorting is een specifiek type aardverschuiving, waarbij een deel van een berg naar beneden komt.
Aardverschuivingen kunnen zeer verwoestend zijn. Wanneer een dorp of stad bedolven wordt door een aardverschuiving is het haast onvermijdelijk dat er doden vallen, tenzij men de gebeurtenis heeft zien aankomen en er tijdige evacuatie heeft plaatsgevonden. Meestal is dit echter niet het geval.
Als door een grote aardverschuiving een deel van een berg in zee glijdt, of als er een onderzeese aardverschuiving plaatsvindt, kan ook een tsunami ontstaan. Deskundigen verwachten dat een dergelijk fenomeen zich vroeg of laat aan de westkant van het Canarische Eiland La Palma zal voordoen. De resulterende tsunami zal zelfs de Amerikaanse oostkust aan de overzijde van de Atlantische Oceaan bedreigen.
Extra uitleg over het begrip aardverschuiving! Klik hier en massabewegingen. Klik hier.
HITTEGOLVEN
In 2022 stierven ongeveer 62.000 mensen in Europa aan de gevolgen van hitte. Daarmee was dat jaar bijna net zo dodelijk als het rampjaar van 2003, dat mede door een hittegolf aan zo’n 70.000 mensen het leven kostte.
Een hittegolf in België
Hittegolven geven aanleiding tot ‘stille' rampen; weinigen zijn zich bewust van de gevaren. Vooral ouderen in stedelijke gebieden, die fysiek verzwakt en minder zichtbaar zijn, worden getroffen. In Frankrijk was 70 % van de slachtoffers meer dan 75 jaar. De zomer van 2003 was de warmste in 500 jaar. Slachtoffers worden eerder opgeëist door sociale marginalisatie en armoede dan door de klimaatsverandering. In zuidelijk Europa, waar ouderen meer geïntegreerd zijn in het familiale leven, vielen minder slachtoffers. Vroege waarschuwingssystemen kunnen levens redden, maar paraatheid zou moeten aangevuld worden door een fundamentele verandering in onze houding naar de oudere bevolking.
Extra uitleg over het begrip hittegolf! Klik hier.
België. Hittegolven en andere temperatuurextremen (1892-2022/2023) Klik hier.
SNEEUWLAWINES
Als er veel sneeuw ligt kan dat onder verschillende omstandigheden, zowel bij dooi als vorst, lawinegevaar opleveren. Grote sneeuwmassa's komen dan van de hellingen omlaag met alle gevolgen vandien. Een sneeuwlawine kan verschillende oorzaken hebben. Als er een warme wind opsteekt zal vooral bij zonnig weer de bovenste laag van de sneeuw smelten en kan het sneeuwdek gaan glijden. Ook verse natte sneeuw en smeltende oude sneeuw kunnen lawines veroorzaken door de grote hoeveelheden water die deze massa's bevatten.
Veel sneeuwlawines doen zich voor bij vorst en harde wind. Hevige sneeuwval kan bij lage temperaturen aanleiding geven tot lawines van poedersneeuw, waarbij een dichte wolk van sneeuw met zeer grote snelheden van soms 200 tot 300 kilometer per uur omlaag komt. Skiërs kunnen dergelijke lawines zelf op gang brengen door het veroorzaken van lichte trillingen. De vernietigende kracht van zo'n dichte sneeuwwolk is enorm vooral door de drukgolf die eraan voorafgaat en de wind die ermee gepaard gaat. Stoflawines zijn levensgevaarlijk omdat de longen vol sneeuw komen, waarna het slachtoffer door de smeltende sneeuw kan stikken. Natte- of grondlawines bij regen en dooi, die vaak in het voorjaar optreden, glijden of rollen van de hellingen of storten in het dal. Ze bewegen langzamer dan stofsneeuwlawines, maar de verplaatste massa en de aangerichte verwoestingen zijn vaak zeer groot.
Het lawinegevaar wordt in Europa aangegeven op een schaal van 1 tot 5. Bij waarschuwingsfase 1 op de gevarenschaal is de kans op lawines gering en het sneeuwdek stabiel en vast. Bij fase 2 is sprake van matig lawinegevaar, fase 3 betekent aanzienlijk gevaar, fase 4 staat voor groot lawinegevaar en bij fase 5 is het gevaar zeer groot. Bij die waarschuwingsfase is het sneeuwdek zeer instabiel en ontstaan spontaan talrijke grote lawines.
Extra uitleg over het begrip sneeuwlawine! Klik hier.
OVERSTROMINGEN
In Nederland worden watersnoodrampen vooral veroorzaakt door de Noordzee, die door een zware storm wordt opgestuwd, waardoor dijken kunnen doorbreken. In 1953 gebeurde dit in combinatie met een springvloed. Overstromongen in België 2010
In tropische landen kunnen overstromingen ontstaan door enorme regenval tijdens de moesson. In Bangladesh zijn hierdoor verschillende rampen geweest (onder andere in 1989 en in 2004). Ook door hevige regenval in bergachtige gebieden kunnen ernstige overstromingen optreden in een lager gelegen dal.
Onder sommige omstandigheden kan ook het snel smelten van sneeuw op bergen leiden tot overstromingen.
Extra uitleg over het begrip overstroming Klik hier.
SNEEUWSTORMEN
Een sneeuwstorm vind plaats bij windkracht 8 of meer samen met sneeuwval. Voorafgaand is er meestal sprake van sneeuwjacht.
Een sneeuwstorm, in veel landen blizzard genoemd, kan het openbare leven ontwrichten en soms hele dorpen isoleren. Als er sprake is van een sneeuwstorm kan men beter niet de weg op gaan als het niet strikt noodzakelijk is. Het verkeer wordt verlamd doordat wegen, rails en startbanen geblokkeerd raken. In een langdurige sneeuwstorm kan de sneeuw bij aanhoudende vorst tot meters hoge sneeuwduinen opstuiven en kunnen gestrande auto's insneeuwen. Lage temperaturen, harde wind en stuivende sneeuw maken het verblijf buiten de deur uiterst onaangenaam en bij matige tot strenge vorst zelfs gevaarlijk.
Extra uitleg over het begrip sneeuwstorm! Klik hier.
VLOEDGOLVEN
Een tsunami of tsoenami, een Japanse samenstelling van tsu ('haven') en nami ('hoge golf'), is een verwoestend natuurverschijnsel waarbij een vloedgolf uit de zee met een enorme kracht het land overspoelt, meestal veroorzaakt door een aardbeving. Het woord 'vloedgolf' kan slaan op een tsunami, maar ook op een golf die bij vloed ontstaat bij de ingang van ondiepe baaien of riviermonden.
Alle gebeurtenissen waarmee een grote hoeveelheid water in korte tijd wordt verplaatst kunnen een tsunami veroorzaken. Vloedgolven kunnen veroorzaakt worden door een zeebeving, een aardbeving waarvan het epicentrum onder de zeespiegel ligt, door een meteoriet, of door een vulkanische uitbarsting onder zee of vlak aan zee, vooral als daarbij door een grote aardverschuiving veel gesteente de zee in schuift. Ook bij plotseling afkalven van een gletsjer of ijsberg kan een vloedgolf ontstaan. Ook kan het zo zijn dat er grote stukken land of gebergte het water invallen. Hierdoor ontstaan vaak kleinere tsunami's omdat er minder water wordt verplaatst.
De meeste tsunami's komen voor rondom de Grote Oceaan, omdat langs de randen daarvan door de platentektoniek de meeste aardbevingen plaatsvinden.
Extra uitleg over het begrip vloedgolf! Klik hier.
TORNADO
Een tornado is een wervelwind met zeer grote windsnelheden tot enkele honderden kilometers per uur en een diameter van enkele tientallen meters tot een paar kilometer, die meestal zichtbaar is doordat waterdamp condenseert in de wervel of doordat materiaal van het aardoppervlak wordt opgetild. Een tornado ontstaat doordat de warme lucht onder de koude lucht doorstroomt. Soms blijft de warme lucht een tijdje opgesloten in de koude lucht. Dan breekt de warme lucht er toch door heen, en stijgt snel op, want warme lucht stijgt! De warme lucht is een soort buis, andere lucht botst er tegenaan en gaat eromheen draaien. Tornado's zijn gevaarlijk. Het gebied met hoge windsnelheden is doorgaans kleiner dan een kilometer, aanzienlijk minder dan de honderden kilometers van tropische stormen en orkanen. Tornado's komen meestal voor bij krachtige onweersbuien, hoewel ze zich ook bij kleinere ontwikkelende stapelwolken kunnen vormen. In het laatste geval zijn ze vaak niet zo krachtig en worden ze windhoos genoemd.
Extra uitleg over het begrip tornado! Klik hier.
VULKAANUITBARSTINGEN
Een vulkaan is een geologische structuur, veelal in de vorm van een (kegelvormige) berg, waardoor magma uit de mantel het oppervlak van een planeet kan bereiken. Wanneer dit magma onder hoge druk en met hoge temperatuur de oppervlakte bereikt, wordt dat een eruptie genoemd. Op aarde worden vulkanen vooral aangetroffen in gebieden waar continentale platen aan elkaar grenzen. Een uitzondering hierop vormen hotspots. Dit zijn gebieden waar zeer hete magma dwars door de aardkorst heenbrandt. Ook op andere steenachtige planeten en manen binnen ons zonnestelsel komen vulkanen voor. De wetenschap waarbij vulkanen en vulkanisme wordt bestudeerd is vulkanologie.
Extra uitleg over het begrip vulkaan! Klik hier.
Een aardbeving is het trillen van de ondergrond en de bodem, Een aardbeving ontstaat door plotselinge bewegingen in de aardkorst. De grootste aardbevingen worden veroorzaakt door beweging van de tektonische platen. Sommige platen schuiven zachtjes langs elkaar, maar andere kunnen een grote druk op de gesteenten veroorzaken, zodat deze uiteindelijk breken en langs elkaar schuiven. Hierdoor ontstaan trillingen of schokgolven die door de aarde gaan. Het zijn deze trillingen, ook wel seismische golven genoemd, die een aardbeving veroorzaken. Hoe dichter een plaats op de aardbodem bij de oorsprong (de kern of het epicentrum) van de beving ligt, hoe meer schade er ontstaat. Hoe dichter de kern aan het aardoppervlak ligt, hoe zwaarder de beving is.
Verwoesting na een aardbeving
Breuklijnen en aardbevingen op aarde
Extra uitleg over het begrip aardbeving! Klik hier.
AARDVERSCHUIVINGEN
Aardverschuiving is een gebeurtenis waarbij vele duizenden tonnen aan grond plotseling in beweging komen en (meestal) langs een helling naar beneden vallen of glijden. Een aardverschuiving kan veroorzaakt worden door een aardbeving. Andere mogelijke oorzaken zijn hevige regenval op een door erosie aangetaste heuvel of berghelling. Hierdoor wordt de grond verzadigd met water en verliest zijn samenhang en gaat schuiven. Als de grond met water voor een stroom van modder zorgt, spreekt men van een modderlawine. Als bij de aardverschuiving met name steen in beweging komt, wordt ook wel gesproken van een rotslawine (of steen- of puinlawine). Een bergstorting is een specifiek type aardverschuiving, waarbij een deel van een berg naar beneden komt.
Aardverschuivingen kunnen zeer verwoestend zijn. Wanneer een dorp of stad bedolven wordt door een aardverschuiving is het haast onvermijdelijk dat er doden vallen, tenzij men de gebeurtenis heeft zien aankomen en er tijdige evacuatie heeft plaatsgevonden. Meestal is dit echter niet het geval.
Als door een grote aardverschuiving een deel van een berg in zee glijdt, of als er een onderzeese aardverschuiving plaatsvindt, kan ook een tsunami ontstaan. Deskundigen verwachten dat een dergelijk fenomeen zich vroeg of laat aan de westkant van het Canarische Eiland La Palma zal voordoen. De resulterende tsunami zal zelfs de Amerikaanse oostkust aan de overzijde van de Atlantische Oceaan bedreigen.
Extra uitleg over het begrip aardverschuiving! Klik hier en massabewegingen. Klik hier.
HITTEGOLVEN
In 2022 stierven ongeveer 62.000 mensen in Europa aan de gevolgen van hitte. Daarmee was dat jaar bijna net zo dodelijk als het rampjaar van 2003, dat mede door een hittegolf aan zo’n 70.000 mensen het leven kostte.
Een hittegolf in België
Hittegolven geven aanleiding tot ‘stille' rampen; weinigen zijn zich bewust van de gevaren. Vooral ouderen in stedelijke gebieden, die fysiek verzwakt en minder zichtbaar zijn, worden getroffen. In Frankrijk was 70 % van de slachtoffers meer dan 75 jaar. De zomer van 2003 was de warmste in 500 jaar. Slachtoffers worden eerder opgeëist door sociale marginalisatie en armoede dan door de klimaatsverandering. In zuidelijk Europa, waar ouderen meer geïntegreerd zijn in het familiale leven, vielen minder slachtoffers. Vroege waarschuwingssystemen kunnen levens redden, maar paraatheid zou moeten aangevuld worden door een fundamentele verandering in onze houding naar de oudere bevolking.
Extra uitleg over het begrip hittegolf! Klik hier.
België. Hittegolven en andere temperatuurextremen (1892-2022/2023) Klik hier.
SNEEUWLAWINES
Als er veel sneeuw ligt kan dat onder verschillende omstandigheden, zowel bij dooi als vorst, lawinegevaar opleveren. Grote sneeuwmassa's komen dan van de hellingen omlaag met alle gevolgen vandien. Een sneeuwlawine kan verschillende oorzaken hebben. Als er een warme wind opsteekt zal vooral bij zonnig weer de bovenste laag van de sneeuw smelten en kan het sneeuwdek gaan glijden. Ook verse natte sneeuw en smeltende oude sneeuw kunnen lawines veroorzaken door de grote hoeveelheden water die deze massa's bevatten.
Veel sneeuwlawines doen zich voor bij vorst en harde wind. Hevige sneeuwval kan bij lage temperaturen aanleiding geven tot lawines van poedersneeuw, waarbij een dichte wolk van sneeuw met zeer grote snelheden van soms 200 tot 300 kilometer per uur omlaag komt. Skiërs kunnen dergelijke lawines zelf op gang brengen door het veroorzaken van lichte trillingen. De vernietigende kracht van zo'n dichte sneeuwwolk is enorm vooral door de drukgolf die eraan voorafgaat en de wind die ermee gepaard gaat. Stoflawines zijn levensgevaarlijk omdat de longen vol sneeuw komen, waarna het slachtoffer door de smeltende sneeuw kan stikken. Natte- of grondlawines bij regen en dooi, die vaak in het voorjaar optreden, glijden of rollen van de hellingen of storten in het dal. Ze bewegen langzamer dan stofsneeuwlawines, maar de verplaatste massa en de aangerichte verwoestingen zijn vaak zeer groot.
Het lawinegevaar wordt in Europa aangegeven op een schaal van 1 tot 5. Bij waarschuwingsfase 1 op de gevarenschaal is de kans op lawines gering en het sneeuwdek stabiel en vast. Bij fase 2 is sprake van matig lawinegevaar, fase 3 betekent aanzienlijk gevaar, fase 4 staat voor groot lawinegevaar en bij fase 5 is het gevaar zeer groot. Bij die waarschuwingsfase is het sneeuwdek zeer instabiel en ontstaan spontaan talrijke grote lawines.
Extra uitleg over het begrip sneeuwlawine! Klik hier.
OVERSTROMINGEN
In Nederland worden watersnoodrampen vooral veroorzaakt door de Noordzee, die door een zware storm wordt opgestuwd, waardoor dijken kunnen doorbreken. In 1953 gebeurde dit in combinatie met een springvloed. Overstromongen in België 2010
In tropische landen kunnen overstromingen ontstaan door enorme regenval tijdens de moesson. In Bangladesh zijn hierdoor verschillende rampen geweest (onder andere in 1989 en in 2004). Ook door hevige regenval in bergachtige gebieden kunnen ernstige overstromingen optreden in een lager gelegen dal.
Onder sommige omstandigheden kan ook het snel smelten van sneeuw op bergen leiden tot overstromingen.
Extra uitleg over het begrip overstroming Klik hier.
SNEEUWSTORMEN
Een sneeuwstorm vind plaats bij windkracht 8 of meer samen met sneeuwval. Voorafgaand is er meestal sprake van sneeuwjacht.
Een sneeuwstorm, in veel landen blizzard genoemd, kan het openbare leven ontwrichten en soms hele dorpen isoleren. Als er sprake is van een sneeuwstorm kan men beter niet de weg op gaan als het niet strikt noodzakelijk is. Het verkeer wordt verlamd doordat wegen, rails en startbanen geblokkeerd raken. In een langdurige sneeuwstorm kan de sneeuw bij aanhoudende vorst tot meters hoge sneeuwduinen opstuiven en kunnen gestrande auto's insneeuwen. Lage temperaturen, harde wind en stuivende sneeuw maken het verblijf buiten de deur uiterst onaangenaam en bij matige tot strenge vorst zelfs gevaarlijk.
Extra uitleg over het begrip sneeuwstorm! Klik hier.
VLOEDGOLVEN
Een tsunami of tsoenami, een Japanse samenstelling van tsu ('haven') en nami ('hoge golf'), is een verwoestend natuurverschijnsel waarbij een vloedgolf uit de zee met een enorme kracht het land overspoelt, meestal veroorzaakt door een aardbeving. Het woord 'vloedgolf' kan slaan op een tsunami, maar ook op een golf die bij vloed ontstaat bij de ingang van ondiepe baaien of riviermonden.
Alle gebeurtenissen waarmee een grote hoeveelheid water in korte tijd wordt verplaatst kunnen een tsunami veroorzaken. Vloedgolven kunnen veroorzaakt worden door een zeebeving, een aardbeving waarvan het epicentrum onder de zeespiegel ligt, door een meteoriet, of door een vulkanische uitbarsting onder zee of vlak aan zee, vooral als daarbij door een grote aardverschuiving veel gesteente de zee in schuift. Ook bij plotseling afkalven van een gletsjer of ijsberg kan een vloedgolf ontstaan. Ook kan het zo zijn dat er grote stukken land of gebergte het water invallen. Hierdoor ontstaan vaak kleinere tsunami's omdat er minder water wordt verplaatst.
De meeste tsunami's komen voor rondom de Grote Oceaan, omdat langs de randen daarvan door de platentektoniek de meeste aardbevingen plaatsvinden.
Extra uitleg over het begrip vloedgolf! Klik hier.
TORNADO
Een tornado is een wervelwind met zeer grote windsnelheden tot enkele honderden kilometers per uur en een diameter van enkele tientallen meters tot een paar kilometer, die meestal zichtbaar is doordat waterdamp condenseert in de wervel of doordat materiaal van het aardoppervlak wordt opgetild. Een tornado ontstaat doordat de warme lucht onder de koude lucht doorstroomt. Soms blijft de warme lucht een tijdje opgesloten in de koude lucht. Dan breekt de warme lucht er toch door heen, en stijgt snel op, want warme lucht stijgt! De warme lucht is een soort buis, andere lucht botst er tegenaan en gaat eromheen draaien. Tornado's zijn gevaarlijk. Het gebied met hoge windsnelheden is doorgaans kleiner dan een kilometer, aanzienlijk minder dan de honderden kilometers van tropische stormen en orkanen. Tornado's komen meestal voor bij krachtige onweersbuien, hoewel ze zich ook bij kleinere ontwikkelende stapelwolken kunnen vormen. In het laatste geval zijn ze vaak niet zo krachtig en worden ze windhoos genoemd.
Extra uitleg over het begrip tornado! Klik hier.
VULKAANUITBARSTINGEN
Een vulkaan is een geologische structuur, veelal in de vorm van een (kegelvormige) berg, waardoor magma uit de mantel het oppervlak van een planeet kan bereiken. Wanneer dit magma onder hoge druk en met hoge temperatuur de oppervlakte bereikt, wordt dat een eruptie genoemd. Op aarde worden vulkanen vooral aangetroffen in gebieden waar continentale platen aan elkaar grenzen. Een uitzondering hierop vormen hotspots. Dit zijn gebieden waar zeer hete magma dwars door de aardkorst heenbrandt. Ook op andere steenachtige planeten en manen binnen ons zonnestelsel komen vulkanen voor. De wetenschap waarbij vulkanen en vulkanisme wordt bestudeerd is vulkanologie.
Extra uitleg over het begrip vulkaan! Klik hier.